1. DEPRESJA - CO TO JEST? JAKIE SĄ PRZYCZYNY? CZYNNIKI WYWOŁUJĄCE?
KIEDY PRZYCHODZI, KTO JEST NA NIĄ SZCZEGÓLNIE NARAŻONY?
LEKCJA 1 – CZYM JEST DEPRESJA I KTO JEST NA NIĄ SZCZEGÓLNIE NARAŻONY?
- Depresja to zespół chorobowych objawów – psychicznych i fizycznych – wśród których obniżony nastrój jest jednym z głównych. Obniżony nastrój może przejawiać się smutkiem, przygnębieniem, ale też obojętnością czy drażliwością.
- Depresja to stan chorobowy o charakterze okresowym, przemijającym, może nawracać.
- Depresja może spotkać każdego człowieka, w każdym wieku, zwłaszcza gdy nałoży się kilka niekorzystnych czynników.
- U kobiet ryzyko zachorowania na depresję jest większe – czasem uważa się, że prawie dwukrotnie. Roczna chorobowość jest też wyższa wśród osób w wieku podeszłym – sięga 15%
- Depresja to także problem społeczny.
Depresja to stan chorobowy.
Depresja to zwykle wiele dolegliwości psychicznych i fizycznych jednocześnie. W języku potocznym oznacza stan chwilowego przygnębienia, chandry, złego nastroju – „jestem w depresji”, „jestem w dołku”. W tym sformułowaniu „w dołku” zawarta jest też cecha charakterystyczna depresji: a mianowicie „początek” i „koniec” tego stanu, czyli jego fazowość, okresowość, przemijanie. Z tłumaczenia klasyfikacji międzynarodowych z języka angielskiego (depression episode) niefortunnie przyjęto w psychiatrii określenie epizod depresyjny (wg słownika PWN epizod to krótkoterminowe nieistotne wydarzenie), co nie oznacza krótkoterminowości, ale okresowość. Epizod depresyjny średnio trwa od 3 do 6 miesięcy i oznacza cały zespół objawów, wśród których obniżenie nastroju stanowi najważniejszy, ale nie jedyny element. Ryzyko wystąpienia depresji u dowolnej osoby z populacji ogólnej przekracza 10% podczas całego życia. U kobiet jest większe, czasem uważa się, że prawie dwukrotnie. Roczna chorobowość w populacji osób dorosłych wynosi 6–12%, wśród osób w wieku podeszłym jest jeszcze wyższa i sięga 15%. Niewątpliwie problem ten wyraźnie narasta w ciągu ostatnich kilkunastu lat.
Ogromne znaczenie ma wpływ choroby na funkcjonowanie rodzinne, zawodowe i społeczne. Depresja w znacznym stopniu ogranicza wydolność jednostki w życiu codziennym, zaburza kontakty z innymi osobami, sprawia, że zmniejsza się wydajność zawodowa, pojawia się absencja w pracy, inwalidyzacja. Depresja to także problem społeczny.
Depresja to stan chorobowy. Ten fakt tłumaczy, że nie można się „wziąć po prostu w garść”, tak jak sobie nakazać zbić gorączkę, czy przestać kasłać w czasie zapalenia oskrzeli. Nie znaczy to jednak, że jest się zupełnie bezradnym. Kiedy złe samopoczucie wydaje się, że wynika z sytuacji życiowej (napięcie i stresy w pracy, spłaty kredytu, przewlekła opieka nad chorym, konflikty w rodzinie), przedłuża się, zmęczenie tym stanem narasta, ma wyraźny wpływ na codzienne funkcjonowanie – wtedy można podejrzewać depresję.
Nierzadko przeżycia depresyjne są subiektywne, mogą wpływać na krytycyzm i oceny sytuacji, warto więc w takich przypadkach zdać się na opinię zaufanych ludzi, gdyż granica naszego radzenia sobie z depresją może być delikatna, nieuchwytna i czasem niebezpieczna. Zawsze warto poradzić się bliskich i skorzystać z konsultacji specjalisty. W Polsce skierowanie do psychiatry w poradni zdrowia psychicznego (PZP) nie jest wymagane. Leczenie w dowolnej PZP jest refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Jeśli finanse nie stanowią trudności, można skorzystać z porady w gabinecie prywatnym u lekarza specjalisty psychiatry czy psychologa. Z doświadczenia klinicznego wynika bardzo ważna zasada – nie należy w okresie depresji podejmować żadnych ważnych życiowo decyzji (np. składać wymówienia z pracy, składać pozwu rozwodowego, wyprowadzać się z domu „żeby nie być ciężarem”), gdyż świat jest zmieniony i trudniejszy przez pryzmat przeżywanej depresji. Po ustąpieniu depresji problemy wyglądają inaczej.
LEKCJA 2 – KIEDY PRZYCHODZI DEPRESJA? PRZYCZYNY I CZYNNIKI WYWOŁUJĄCE
- Przyczyny choroby nie są poznane do końca; dzisiejszy stan wiedzy wskazuje, że choroba związana jest z wadliwą funkcją neuroprzekaźników w mózgu: serotoniny i noradrenaliny, a także dopaminy.
- Znane są czynniki wywołujące depresję; zazwyczaj są one w różnym stopniu biologiczne, psychologiczne, środowiskowe lub związane z chorobami somatycznymi.
Przyczyny
Przyczyny depresji nie zostały do końca wyjaśnione, depresja jest chorobą mózgu, ma charakter zaburzeń biologicznych, co nie umniejsza roli czynników psychologicznych czy środowiskowych.
Czynniki biologiczne
W czasach starożytnych Hipokrates łączył przyczyny depresji z czynnikami biologicznymi i sądził, że depresja (melancholia) jest chorobą spowodowaną zaburzeniami czarnej żółci, jednej z substancji, której przypisywał rolę regulującą zachowanie równowagi w organizmie ludzkim. W ostatnich latach duże uznanie ma hipoteza, która zakłada, że depresja wiąże się z wadliwą funkcją neuroprzekaźników w mózgu: serotoniny i noradrenaliny, a także dopaminy. W czasie depresji zachodzą zmiany biochemiczne w mózgu, zmienia się metabolizm mózgu, przepływ krwi przez mózg, wydzielanie hormonów, dobowe rytmy fizjologiczne. Ten rodzaj zaburzeń leży u podłoża depresji, tzw. endogennych, które występują w przebiegu chorób afektywnych (nawracających zaburzeń depresyjnych, czy dwubiegunowych).
Każda depresja ma przyczyny biologiczne i psychologiczne, przewaga jednych lub drugich czynników powoduje określenie kilku postaci depresji: psychogennej, reaktywnej (większy udział czynników psychospołecznych), somatogennej (jeżeli wystąpienie depresji można wiązać z wystąpieniem choroby somatycznej bądź z przyjmowanymi lekami z powodu różnych innych schorzeń).
Czynniki psychologiczne
Jednym z czynników psychologicznych może być typ osobowości, a przede wszystkim cechy charakteru, które są w znacznym stopniu uwarunkowane genetycznie. Należą do nich np.: wrażliwość na bodźce, odporność na różnego typu przeciążenia, w tym stres, wydolność, aktywność, tendencja do reagowania lękiem i niepokojem. Również istotną rolę odgrywa sposób reakcji na trudne sytuacje, samoocena, przekonanie o nastawieniu innych ludzi, zaufanie do siebie itp.
Niektóre cechy (np. niskie poczucie własnej wartości) sprzyjają powstawaniu depresji (jeżeli dołączą do nich pewne czynniki biologiczne i środowiskowe). Potwierdza to pytanie wielu osób doświadczających depresji: „Dlaczego w przeszłości, mimo znacznie większych kłopotów nie miałem depresji, a teraz mam?”. Oznacza to, że wystąpiły czynniki wpływające na pojawienie się depresji w tym momencie życia. Może zmianie uległ stan zdrowia, może odporność psychiczna uległa obniżeniu, może z naszego otoczenia odszedł ktoś bliski, kto dawał poczucie bezpieczeństwa, a może istotna okazała się zmiana miejsca pracy albo zamieszkania. Z badań wynika, że utrata kogoś lub czegoś ważnego poprzedza wystąpienie depresji. Może to być utrata bliskiej osoby (śmierć, emigracja, oddalenie emocjonalne). Może być to także strata materialna, ale również brak lub utrata planów życiowych, celów.
Wystąpieniu zaburzeń nastroju, zarówno jego obniżeniu, jak i podwyższeniu, poza podatnością uwarunkowaną biologicznie, mogą sprzyjać niektóre cechy osobowości, a dokładniej te, które utrudniają nam radzenie sobie z nowymi, trudnymi sytuacjami. Należą do nich m.in. podwyższony poziom lęku, przesadne wymagania wobec siebie, niska samoocena, małe zaufanie do siebie i swoich umiejętności, trudności w komunikowaniu się z innymi, w sytuacjach trudnych tendencja do koncentrowania się na przeżywanych uczuciach, a nie na rozwiązaniu problemu. Nie ma jednej lub kilku cech osobowości, które jednoznacznie sprzyjałyby wystąpieniu zaburzeń nastroju. Czynnikiem równie ważnym, jak niektóre cechy osobowości, jest sytuacja, w jakiej się znalazła dana osoba oraz moment życia, w jakim ona wystąpiła. To samo wydarzenie może mieć różne znaczenie dla danej osoby w zależności np. od jej wieku. Czym innym może być śmierć współmałżonka dla kobiety trzydziestoletniej z dwójką małych dzieci, a czym innym dla osoby 75-letniej. Czym innym może być utrata dorobku życia w wieku 40 lat, a czym innym w wieku 65 lat. Reakcja na dane wydarzenie zależy również od naszego stanu zdrowia, liczby bliskich osób, na które możemy liczyć w trudnej sytuacji. Na ogół zaburzenie nastroju wiążemy z sytuacjami przykrymi, trudnymi, negatywnymi. Może jednak zdarzyć się, że depresja bywa wyzwolona przeciążeniem sytuacją ocenianą przez innych jako korzystna, np. awans, zmiana miejsca zamieszkania. Każda nowa sytuacja (zarówno pozytywna, jak i negatywna) wymaga na ogół dodatkowego wysiłku, mobilizacji psychicznej i umysłowej. Takie sytuacje z psychologicznego punktu widzenia mogą zmniejszyć psychiczne zasoby odpornościowe i doprowadzić do stanu wyczerpania, co może zwiększyć podatność na działanie czynników wyzwalających zaburzenia nastroju.
Czynniki społeczne i środowiskowe
Występowaniu objawów depresji sprzyja również to, co dzieje się w naszym otoczeniu, jakie są relacje z bliskimi i najbliższymi, jakie jest poczucie wzajemnej akceptacji, możliwość zaspokojenia swoich potrzeb vs konieczność zaspokajania potrzeb innych. Nierzadko zdarza się, że rodzina osoby predysponowanej do depresji nie może zaspokoić ważnych potrzeb swojego bliskiego, bo po prostu nie są one przez niego wyrażane wprost. W takiej sytuacji osoba chora ma poczucie krzywdy, a u jej bliskich może narastać poczucie winy, co w konsekwencji pogarsza ich wzajemne relacje.
Czynniki somatyczne
Depresja często towarzyszy różnym schorzeniom neurologicznym: chorobie Parkinsona, pląsawicy Huntingtona, guzom mózgu, stwardnieniu rozsianemu, chorobie Wilsona lub chorobom somatycznym (m.in. chorobie tarczycy, miażdżycy, schorzeniom reumatoidalnym), a także może być związana z przyjmowaniem niektórych leków. Wiadomo, że u osób, które przebyły udar mózgu często (u około 30% osób) występuje obniżenie nastroju, apatia, depresja. Może to wynikać z zakłócenia bezpośrednio pewnych ośrodków w mózgu, ale także może być reakcją na skutki udaru (niedowłady, afazja), które mogą ograniczać codzienne życie.